کاربرد قاعده فراش در قانون مدنی

قواعد فقه خانواده گزاره های کلی و عام فقهی هستند که مبنای برخی از قواعد حقوقی درحقوق خانواده تلقی میشوند. قواعدی چون «رضاع»، «فراش»، «المطلقه الرجعیه زوجه حقیقه»، از جمله قواعد اختصاصی خانواده به شمار میآیند که تنها در حقوق خانواده کاربرد دارند. شروع این مبحث با قاعده فراش است در این پست ابتدا تعریف کوتاهی از قاعده فراش وشرایط اعمال آن میپردازیم و در ادامه انعکاس این قاعده اختصاصی فقه خانواده را در مواد قانونی مدنی ایران نشان میدهیم ودر پست های بعدی ادامه قواعد اختصاصی را بررسی میکنیم.

قاعده فراش یکی از قواعد اختصاصی خانواده به شمار می آید. به موجب این قاعده،چنانچه انتساب طفلی به پدر مورد شک و تردید قرار گیرد، با شرایطی، نسب آن طفل به پدر اثبات میگردد.

برای اعمال قاعده فراش شرایطی لازم است. در ماده 1158 قانون مدنی، در این زمینه آمده است: «طفل متولد در زمان زوجیت، ملحق به شوهر است مشروط بر اینکه ازتاریخ نزدیکی تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد». بنابراین طبق قانون، وجود زوجیت، سپری شدن شش ماه از زمان نزدیکی (اقل حمل)، و عدم سپری شدن بیشتر از ده ماه از زمان نزدیکی تا تولد (اکثر مدت حمل)، از شرایط اجرای قاعده فراش به شمار می آیند.

کاربرد قاعده فراش در قانون مدنی

ماده 1158 ق.م مقرر می دارد: «طفل متولد در زمان زوجیت ملحق به شوهر است مشروط بر اینکه از تاریخ نزدیکی تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از ده ماه نگذشته باشد». برخی معتقدند، هنگامی اماره فراش اجرا میگردد که شرایط زیر محرز گردد 1ـ ثابت بودن نسب مادری؛ 2ـ وجود نکاح صحیح بین زن و مرد؛ 3ـ انعقاد نطفه درزمان زوجیت؛ 4ـ تولد کودک پس از شش ماه از تاریخ نزدیکی؛ 5ـ عدم گذشت بیش از دهماه از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت (لطفی، اسداالله، «قاعده فراش»، تهران، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهراء، سال دوازدهم، شماره 41 ،بهار 1381 ،ص257 .)

ماده 1159 ق.م هم مقرر می دارد:
«هر طفلی که بعد از انحلال نکاح متولد شود، ملحق به شوهر است، مشروط بر اینکه مادر هنوز شوهر نکرده و از تاریخ انحلال نکاح تا روز ولادت طفل بیش از ده ماه نگذشته باشد». در این فرض، زمان انحلال نکاح، مبدأ محاسبه قرار می گیرد؛ زیرا در دوران زوجیت همیشه امکان نزدیکی وجود دارد و ازدواج مجدد معارض نیز منتفی است. لذا ولدملحق به فراش پیشین است (طباطبائی،  سیدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1419هـ، چاپ اول، ج10 ،ص491 ).

یکی دیگر از موارد کاربرد قاعده فراش در حقوق ایران، در زمینه حرمت ابدی به واسطه لعان است. ماده 1052 قانون مدنی مقرر میدارد «تفریقی که با لعان حاصل میشود موجب حرمت ابدی است». برای تحقق لعان، حصول دو سبب ضروری است: نخست، نسبت زنا دادن به زن محصنه (عفیفه) مدخول بها، و سبب دوم، انکار ولد است وآن در موردی است که مردی، فرزندی را که ملحق به اوست، انکار نماید. بر اساس قاعده فراش، کودکی که در فراش زوج و زوجه ای متولد گردد، ملحق به پدر است. اگر زوج بعد از ولادت، منکر تعلق بچه به خود گردد یا سکوت اختیار کند، سپس مدعی گردد که بچه از طریق زنا متولد شده است و بینه ای نیز نداشته باشد و از طرق دیگر نتواند آن را اثبات نماید، این انکار باید از طریق لعان صورت پذیرد. با انجام لعان، حد قذف از زوج و حد زنا از زوجه ساقط میگردد و عقد نکاح منفسح می شود و زوجین بر یکدیگر حرام مؤبد می شوند و پدر از فرزند ارث نمی برد. طفل متولد از نزدیکی به شبهه به کسی ملحق میگردد که در اشتباه بوده است. ماده 1165 ق. م. بدان تصریح نموده است و در فرضی که وطی به شبهه تحقق یابد و زن دارای شوهر باشد و شوهر زن نیز با وی مجامعت کند، در صورت تحقق شرایط قاعده فراش، طفل به استناد این قاعده به زوج ملحق میشود.

برگرفته از مقاله قواعد اختصاصی فقه خانواده و کاربرد آن در قانون مدنی، سید ابوالقاسم نقیبی دانشیار دانشگاه شهید مطهری، پذیرش مقاله: 22/11/1390